အမႈိက္ကေရႊျဖစ္ေအာင္ဘယ္လိုလုပ္ၾကမလဲ

Original Article from Water, Land and Ecosystem (WLE) Website​

မိလႅာစီးပြားေရးလုပ္ငန္းလို႔ ေျပာလိုက္ရင္ အားသြန္ ခြန္စိုက္ လုပ္ခ်င္စရာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းတစ္ခုလို႔ ျမင္မိခ်င္မွ ျမင္မိၾကမွာပါ။ ဒါေပမဲ့ သင္ဟာ စြန္႔ပစ္ပစၥည္း စီမံခန္႔ခြဲမႈကို လ်စ္လ်ဴရႈထားတဲ့ စီးပြားေရးဆိုရင္ေတာ့ ေနာက္လာမဲ့ စီးပြားေရး အခြင့္အေရးၾကီးကို လက္လႊတ္ရေတာ့မွာပါ။ ျပီးေတာ့ ၾကီးမားလာေနတဲ့ တစ္ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ အၾကပ္အတည္းေတြကို ေျဖရွင္းဖို႔ အခြင့္အေရးကိုလည္း မျမင္မိပဲ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။

ဒီတစ္ပတ္မွာ Earth Overshoot Day က်ေရာက္မွာျဖစ္ျပီး ကမၻာ့လူဦးေရဟာ ၈ ဘီလီယံ ထိတိုးပြားလာေနပါတယ္။ လူဦးေရတိုးတက္လာတာနဲ႔အမွ် အစားအေသာက္ ထုတ္လုပ္ျခင္း၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း၊ လူေနအိမ္ေတြကေန ေအာ္ဂဲနစ္ အညစ္ေၾကးေတြ မ်ားျပားစြာ စြန္႔ပစ္ေနၾကပါတယ္။ ေအာ္ဂဲနစ္ အညစ္အေၾကးရဲ့ ထူးျခားခ်က္ေတြကေတာ့ သူကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ့ စီးပြားေရးကို တိုးတက္ေစနုိင္တဲ့ စြမ္းအင္ ၊ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အစားအေသာက္ေတြကို စိုက္ပ်ိဳးနိုင္မဲ့ အဟာရဓာတ္ေတြ၊ ေရဓာတ္ေတြ ၾကြယ္၀ေနတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လိမၼာပါးနပ္၊ အကြက္ျမင္တဲ့ စီးပြားေရး ေတြအတြက္ကေတာ့ ဒီ ေအာ္ဂဲနစ္ အညစ္အေၾကးေတြဟာ ခ်မ္းသာ ၾကြယ္၀ ေစနိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္းေတြနဲ႔ ျပည့္ေနပါတယ္။

လူမႈလုပ္ငန္းရွင္ေတြနဲ႔ အစိုးရေတြအတြက္ေတာ့" အမႈိက္ကေရႊျဖစ္" ဆိုတဲ့ စီးပြားေရး အၾကံညဏ္ဟာ ၀င္ေငြ အရင္းအျမစ္တစ္ခု ျဖစ္နိုင္တဲ့ အျပင္ လူမႈေရးနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြကို ေျဖရွင္းဖို႔လည္း ကူညီနိုင္ပါတယ္။ လက္ရွိအေျခေနမွာ အထူးသျဖင့္ ဖြံ႔ျဖိဳးဆဲ နိုင္ငံေတြမွာ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြေၾကာင့္ ေသာက္ေရညစ္ညမ္းမႈ၊ ေျမဖို႔လုပ္ငန္းေတြမွာ အလွ်ံအပယ္အသုံးျပဳမႈ၊ မိလႅာကန္ ျပည့္လွ်ံမႈ၊ အမ်ားျပည္သူပိုင္ေနရာ ညစ္ညမ္းမႈေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို မီးရႈိ႕မႈေၾကာင့္ ေလထုညစ္ညမ္းမႈေတြ ကာဘြန္ထုတ္လႊတ္မႈေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။ မ်ားျပားလာေနတဲ့ ျမိဳ့ျပေနရာေတြမွာ စြန္႕ပစ္ပစၥည္း စီမံခန္႔ခြဲမႈဟာ လိုအပ္တာထက္ကို ပိုလိုအပ္ေနပါျပီ။ တစ္ရိပ္ရိပ္ တက္ေနတဲ့ အစားအစာလိုအပ္ခ်က္၊ ေရအရင္းအျမစ္ဆုံးရႈံးမႈေတြေၾကာင့္ ကမၻာတစ္၀န္းက ေတာင္သူေတြဟာ လယ္ယာေတြကို ေရေပးနုိင္ဖို႔ ရုန္းကန္ေနရပါတယ္။ အာရွ၊ အာဖရိက နဲ့ အျခားေနရာေတြမွာေရအမ်ားစုက စြန္႔ပစ္ေရဆိုးေတြအျဖစ္နဲ႔ ျပင္းထန္တဲ့ က်န္းမာေရး ျပႆနာေတြကို ျဖစ္ေစပါတယ္။

ဒါဆိုေတာ့ ဒီျပႆနာေတြကိုလည္း ေျဖရွင္းရင္း ေငြေၾကးလည္း ရွာနိုင္မဲ့ အလုပ္မ်ိဳး မလုပ္ခ်င္ၾကဘူးလား? သုေတတန လုပ္ငန္းေတြကို နွစ္မ်ားစြာ အတူတကြ လုပ္ေဆာင္ျပီးတဲ့ေနာက္ WLE နဲ႔ International Water Management Institute (IWMI) က သိပၸံပညာရွင္ေတြရဲ့ သုေတသန စာအုပ္အသစ္ " Resource Recovery from Waste" ဟာ လက္ေတြ႔ အမွန္တစ္ကယ္ ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ အေျခအေနေတြကို အေျခခံျပီး ဒီစီးပြားေရးလုပ္ငန္း အခြင့္အလမ္းေတြကို ျပဳစုထားပါတယ္။ ဒီအခြင့္အလမ္းေတြဟာ စြန္႔ဦးတီထြင္လုပ္ငန္းရွင္ေတြပဲ ျဖစ္ျဖစ္ အမ်ားျပည္သူပိုင္လုပ္ငန္းေတြအတြက္ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ လုပ္ငန္းအရြယ္အစား ေျပာင္းလဲနိုင္ျပီး အသစ္တီထြင္ တိုးခ်ဲ႔ လုပ္ကုိင္ဖို႔ အဆင္သင့္ပါပဲ။

အခုခ်ိန္မွာ သမားရိုးက် စြန္႔ပစ္ပစၥည္း လုပ္ငန္း ေတြဟာ ေငြေၾကးေထာက္ပ့ံမႈေတြကို မွီခိုေနရေပမဲ႔ ဒီ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းပုံစံ အသစ္ေတြဆီမွာ ကုန္က်စရိတ္ ျပန္ကာမိဖို႔ အျပင္ အျမတ္အစြန္းရနိုင္ေျခပါရွိေနပါတယ္။ စပိန္ကေန သီရိလကၤာ ၊ မကၠဆီကို ကေန ေမာ္ရိုကိုထိ ဒီစီးပြားေရးလုပ္ငန္းပုံစံေတြ ရွိေနျပီး ကုန္က်ေငြေတြလည္း ျပန္ကာမိေနပါျပီ။

ဒီေျမေဆြးေတြကို အာဟာရဓာတ္ၾကြယ္၀တဲ့ ေျမၾသဇာေတြျဖစ္လာေစဖို႔ အသုံးျပဳျပီး၊ သဘာပတ္၀န္းက်င္ကို ထိခိုက္ေစမဲ့ အႏၱရာယ္ရွိတဲ့ စြန္႔ပစ္အညစ္အေၾကးပမာဏကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးပါတယ္။

ဒီမွာေတာ့ အမႈိက္ကေရႊျဖစ္ေစနိုင္မဲ့ အလားအလာရွိတဲ့ နည္းလမ္းေလးခုပါ

၁။ အညစ္အေၾကးဖယ္ရွားျခင္း - ကမၻာ့လူဦးေရ အမ်ားစုက ေရဆြဲ အိမ္သာ မရွိၾကပါဘူး၊ က်င္းတူးေရအိမ္ေတြကိုပဲ သုံးပါတယ္။ က်င္းျပည့္သြားတာနဲ႔ အညစ္အေၾကးေတြကို ကိုယ့္အိမ္ေနာက္ေဖး၊ ဒါမွမဟုတ္ နီးစပ္ရာ ပတ္၀န္းက်င္မွာပဲ စြန္႔ပစ္ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အညစ္အေၾကးဖယ္ရွားဖို႔ ေစ်းကြက္ရွိလာပါျပီ၊ အထူးသျဖင့္ အစိုးရအေနနဲ႔ က်န္းမာေရး နဲ႔ စီးပြားေရး အရ အက်ဳိးအျမတ္ကို ျမင္နုိင္ပါတယ္။ ဒါကို Bangladesh မွာလိုပဲ အခေၾကးေငြယူစနစ္နဲ႔ လုပ္မယ္ဆုိရင္၊ ကုမၸဏီေတြအေနနဲ႔ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို ဇီ၀ဓာတ္ေငြ႔ သို႔မဟုတ္ ေျမေဆြးအျဖစ္ သန္႔စင္ေပးတဲ့ စက္ရုံေတြဆီ ျပန္လည္ေရာင္းခ်နိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစြန္႔ပစ္ အညစ္အေၾကးေတြကေန ၀င္ေငြရနုိင္တဲ့ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ အမ်ားၾကီး ရွိပါတယ္။

၂။ ေျမၾသဇာေတာင့္ - စုေဆာင္းျပီးတာနဲ႔ ဒီစြန္႔ပစ္အညစ္အေၾကးေတြကို စိုက္ပ်ိဳးေရးအတြက္ အႏၱရာယ္မရိွတဲ့ ေျမၾသဇာေတာင့္ေတြအျဖစ္ ေျပာင္းလဲဖို႔က အကုန္အက်သိပ္မမ်ားပါဘူး။ အျခား ေအာ္ဂဲနစ္ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းမ်ားျဖင့္ ေရာစပ္ျခင္းအားျဖင့္ ဒီျဖစ္စဥ္ကေန သီးႏွံထုတ္လုပ္မႈျမင့္တက္ေစျပီး၊ေျမၾကီးထဲကို ေျမဆီလႊာနဲ႔ ကာဘြန္ဓာတ္ေငြ႔ျပန္လည္ေရာက္ရွိေစနုိင္တဲ့ ေျမၾသဇာကိုထုတ္လုပ္နိုင္ျပီး စြန္႔ပစ္ပစၥည္းကိုလည္းေလွ်ာ့ခ်ေပးနိုင္ပါတယ္။ အာဖရိက က သုေတတီေတြက ေစ်းႏႈန္းခ်ိဳသာျပီး အဆီအနွစ္ျပည့္၀တဲ့ေျမၾသဇာ ထုတ္လုပ္ဖို႔နည္းလမ္းေတြကို သုေတသနျပဳလုပ္ေနပါတယ္။ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းသစ္ေတြအမ်ားၾကီးအတြက္ အဆင့္သင့္ျဖစ္ပါပဲ။

၃။ ဇီ၀ဓာတ္ေငြ႔ - စက္ရုံေတြ၊ သားသတ္ရုံေတြ၊ စားေသာက္ဆိုင္ေတြ နဲ႔ လူထုၾကီးက အစားအေသာက္အၾကြင္းအက်န္ေတြကို ေန႔တိုင္းစြန္႔ပစ္ေနပါတယ္။ ဒီေအာ္ဂဲနစ္ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို "bio-digester" စက္ အသုံးျပဳျပီး ဇီ၀ ဓာတ္ေငြ႔ အျဖစ္ေျပာင္းလဲနိုင္ပါတယ္။ ဒီစက္ဟာ ေစ်းႏႈန္းခ်ိဳသာတဲ့ အတြက္ အစားအေသာက္ ထုတ္လုပ္သူေတြဆီ သူတို႔သုံးစြဲတဲ့ စြမ္းအင္အတြက္ ေရာင္းခ်နိုင္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ္ပိုင္လုပ္ငန္းအေနနဲ႔စက္ကို တပ္ဆင္ျပီး ထြက္ရွိလာတဲ့ ဇီ၀ဓာတ္ေငြ႔ကို ျပန္လည္ေရာင္းခ်နိုင္ပါတယ္။ ဒီလုပ္ငန္းကို Bangalore မွာ စတင္ေနျပီျဖစ္ပါတယ္။

၄။ ေက်နပ္ေလာက္စရာ သန္႔ရွင္းတဲ့ စြန္႔ပစ္ေရ - မသန္႔စင္ထားတဲ့ ေရဆုိးေတြဟာ လူေတြနဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္အတြက္ အႏၱရာယ္ရွိေပမဲ့ ဒီေရေတြဟာ အသုံးမျပဳရေသးတဲ့ အရင္းအျမစ္တစ္ခုလည္းျဖစ္ပါတယ္။ ေရဆုိးသန္႔စင္တဲ့ နည္းပညာေတြဟာ ေစ်းႏႈန္းသက္သာလာျပီး၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ၊ ျမိဳ႔ေတြဟာ စြန္႔ပစ္ေရဆိုးေတြကို ျပန္လည္သန္႔စင္ျပီး ေတာင္သူေတြ၊ စိုက္ပ်ဳိးေရးလုပ္ငန္းေတြကို ေရာင္းခ်နိုင္ပါတယ္။ အီဂ်စ္နဲ႕ တူနီးရွားမွာ ျပန္လည္သန္႔စင္ထားတဲ့ ေရေတြကို မက္မြန္၊ သံလြင္ နဲ႔ သံပရာပင္ေတြအတြက္ ေရသြင္းဖို႔ အသုံးျပဳေနပါတယ္။

ကမၻာ႔လူဦးေရ မ်ားျပားလာတာနဲ႔ အမွ် စြန္႔ပစ္ပစၥည္းပမာဏကလည္း ျမင့္တက္လာေနပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ေတြ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြကို မျဖဳန္းတီးသင့္ပါဘူး။ တစ္ျဖည္းျဖည္းနဲ႔ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ အစိုးရ အဖြဲ႔အစည္းေတြဟာ စြန္႔ပစ္ေရဆုိးေတြ စြန္႔ပစ္အစားအေသာက္ေတြ နဲ႔ မိလႅာ တုိ႔ရဲ့ အျမတ္အစြန္းျဖစ္နိုင္ေျခ ကို သတိျပဳမိလာပါျပီ။ သင္ရာ ဒီအခြင့္အေရးထဲ ေျခစုံ ပစ္၀င္လိုက္ဖို႔ အဆင္သင့္ပဲလား?

Originally published as an Op-Ed on GreenBiz, republished here with minor edits. Based on the book Resource Recovery from Waste, available for download or hard-copy purchase.

IWMI/WLE scientists Miriam Otoo and Pay Drechsel edited Resource Recovery from Waste, drawing from IWMI/WLE, EAWAG, CEWAS, WHO and other research on creating business opportunities from Resource Recovery and Reuse (RRR).

Thrive blog is a space for independent thought and aims to stimulate discussion among sustainable agriculture researchers and the public. Blogs are facilitated by the CGIAR Research Program on Water, Land and Ecosystems (WLE) but reflect the opinions and information of the authors only and not necessarily those of WLE and its donors or partners. WLE and partners are supported by CGIAR Trust Fund Donors, including: ACIAR, DFID, DGIS, SDC, and others.